In september 2022 is een nieuw en zwaar beveiligd gevangenisdorp geopend in Haren, een deelgemeente van Brussel. De nieuwbouw biedt plaats aan 1.190 gedetineerden en telt diverse gebouwen en leefeenheden, die over de site zijn verspreid.
De gebouwvolumes refereren aan de structuur van een dorp. Waar het gemeenschapsgebouw met zittingzalen, controlekamer, bezoekersruimten en sporthal het best vergeleken kan worden met een gemeentehuis, vormen de clustergebouwen met de cellen de meergezinswoningen. Alle gebouwen worden verbonden door een centraal plein, dat wonen, werken, leren en ontspannen verbindt.
Het gevangenisdorp vervangt de sterk verouderde gevangenissen in Brussel (Sint-Gillis, Vorst en Berkendael) en biedt op circa 15 hectare onderdak aan twee arresthuizen, een strafhuis voor mannen, een open en gesloten vrouwengevangenis, een jongereninstelling, een forensisch psychiatrisch centrum en een voorziening voor beperkte detentie. Verder is er ruimte voor een rechtbank, een sportcomplex, ruime werkateliers, bezoekersruimten, een hospitaal en een kantoor voor het veiligheidskorps. In totaal is 116.000 m² aan gebouwen gerealiseerd. Zowel tijdens het ontwerp als de realisatie is uitgebreid aandacht besteed aan verantwoord ruimtegebruik, integratie in de omgeving, veiligheid, duurzaamheid en flexibiliteit. Maar ook aan het welzijn van gevangenen en gevangenispersoneel, conform het Masterplan 'Detentie en internering in humane omstandigheden'. De plafondsystemen van Rockfon leveren hier een belangrijke bijdrage aan.
Bijzonder spanningsveld tussen veiligheid en toegankelijkheid
“In het ontwerp van het gevangenisdorp werden de plafonds van de algemene ruimtes (ca. 9.000 m2) aanvankelijk voorzien van hardminerale panelen”, weet Fabrice Alen, Area Sales Manager bij Rockfon. “Wij werden circa drie jaar geleden al door vastgoedbeheerder van de federale staat Regie der Gebouwen en afnemer Federale Overheidsdienst (FOD) Justitie uitgenodigd om hier een alternatief systeem voor uit te denken. Een systeem dat om veiligheidsredenen niet toegankelijk mocht zijn voor de gevangenen. Eventuele manipulaties moesten direct zichtbaar zijn voor de bewakers. Bovendien mocht er geen ruimte zijn tussen de profielen en plafondpanelen, om te voorkomen dat gevangenen wapens, drugs, telefoons of andere verboden middelen in het plenum (de ruimte tussen het bouwkundige plafond en systeemplafond) kunnen verstoppen. Tegelijkertijd moest de techniek in het plenum wél toegankelijk blijven voor onderhouds- en interventiepartijen. Een bijzonder spanningsveld dat vroeg om maatwerk.”
Uitgebreid ontwerp- en testtraject
Regie der Gebouwen heeft samen met architecten EGM en B2Ai het lastenboek (bestek) voor het gevangenisdorp gemaakt. “Op basis van dit lastenboek en samen met B2Ai, aannemer Denys NV en verwerker Mommaert hebben wij een oplossing voor de plafonds uitgedacht”, vertelt Florence van Knippenbergh, Technical Specialist bij Rockfon. “Centraal hierbij stonden de normen en wensen ten aanzien van o.a. (brand)veiligheid, welzijn en akoestiek. We hebben diverse mock-ups gemaakt en getoond in ons trainingscentrum in Wijnegem, zodat FOD Justitie tot in detail kon zien én voelen of ons systeem aan haar wensen en eisen voldeed. Naar aanleiding van deze mock-ups is een verdeling gemaakt tussen bewaakte en onbewaakte zones. Voor de onbewaakte zones hebben wij een systeem uitgewerkt dat met drie profielen wordt geborgd, terwijl in de bewaakte zones twee borgingsprofielen voldoende bleken. En ook voor de verlichting hebben we een specifiek borgingssysteem uitgedacht. Om onderhouds- en interventiepartijen toegang te geven tot de techniek in het plenum, zijn op strategische plekken beveiligde inspectieluiken ingebouwd.”
Efficiënte montage, hoge brandstabiliteit
Een volgende projectstap was de montage, vertelt van Knippenbergh. “Om een efficiënte en deugdelijke montage te borgen, hebben wij samen met Denys NV en Mommaert de plaatsingsmogelijkheden op de werf onderzocht. Daarnaast hebben we Mommaert bijgestaan bij de montage van de mock-ups, die in diverse projectzones zijn aangebracht. In de praktijk bleek namelijk dat in sommige zones de afhanghoogtes beperkt waren. Hier hebben we de montagevolgorde op aangepast.” Samen met het Instituut voor Brandveiligheid ISIB heeft Rockfon bovendien de brandstabiliteit van het projectspecifieke systeem beoordeeld en een afwijking op het Brandrapport aangevraagd, op basis waarvan deze oplossing gevalideerd is. “Uiteindelijk zijn we erin geslaagd om met zoveel mogelijk standaard profielen en accessoires een maatwerk oplossing uit te werken. Hierdoor waren we in staat om de prijs in de hand te houden, maar tóch aan alle projectwensen, eisen en omstandigheden te voldoen.” Alen: “FOD Justitie was zelfs zo overtuigd van ons systeem, dat we in plaats van de aanvankelijke 9.000 m2 maar liefst 38.000 m2 plafondsystemen gegund kregen.” Vanwege de omvang werd voor de montage een tweede verwerker betrokken: Sunny House.
Rockfon® Pallas™ plafondpanelen
Aan de basis van het plafondsysteem in de gangen, bewaakte en onbewaakte zones van het gevangenisdorp liggen de akoestische Rockfon® Pallas™ plafondpanelen, in een afmeting van 1,20 x 0,60 meter en met een zeer hoge absorptiewaarde (αw = 1,00). “Voor de bevestiging van de panelen zijn gegalvaniseerd stalen lengte- en dwarsprofielen toegepast, waarbij de borgingsprofielen op maat voor dit project zijn vervaardigd”, aldus Alen. “Groothandel Baustoff+Metall heeft de profielen tijdelijk op voorraad genomen, zodat Mommaert en Sunny House just-in-time over de juiste materialen konden beschikken.”
In navolging van het maatwerk systeem zijn ook standaard Rockfon plafond- en wandsystemen toegepast. Zo heeft verwerker S.G.M.-Afbouw ruim 400 m2 Rockfon® Mono® Acoustic-plafond geïnstalleerd in de rechtszalen. Bij dit high end plafondsysteem wordt een innovatief en artistiek monolithisch plafondoppervlak gecombineerd met een buitengewoon akoestisch comfort en een uitstekende brandveiligheid. In de trappenhuizen heeft Mommaert Rockfon® Facett™ plafondpanelen rechtstreeks verlijmd tegen het bouwkundige plafond. Tot slot zijn Rockfon® VertiQ® wandpanelen met een uitstekende stootbestendigheid geïnstalleerd in het sportcomplex. Alle panelen beschikken over een Cradle-to-Cradle-certificering en zijn 100% recyclebaar, waarmee ze tevens aansluiten bij de duurzaamheidsambitie van de opdrachtgever.
Ook voor andere gevangenissen, instellingen én scholen
Enkele maanden na de oplevering kijken Alen en van Knippenbergh terug op een intensief maar ook leerzaam en dankbaar project, waarin alle neuzen in dezelfde richting stonden. “Iedereen had oog voor de eindoplossing”, aldus Alen. “Dat maakte dit project heel bijzonder. Gezamenlijk zijn we erin geslaagd om een innovatief nieuw systeem uit te werken, dat inmiddels de belangstelling heeft gewekt van diverse andere gevangenissen. Zowel in België als in Nederland. En ook vanuit psychiatrische instellingen en scholen wordt interesse getoond. Niet verwonderlijk, want ook hier komen de unieke systeemeigenschappen uitstekend tot hun recht.”
